تغییرات کلیدی در استاندارد بین‌المللی سیستم مدیریت انرژی (قسمت اول)

این استاندارد به طور خاص با ISO 9001 – استاندارد سیستم مدیریت کیفیت و ISO 14001 – استاندارد سیستم مدیریت زیست‌محیطی ارتباطی تنگاتنگ دارد. بنابراین همزمان با تغییرات اخیر در ساختار تمامی استانداردهای سیستم مدیریت با عنوان HLS ، از جمله استانداردهای ISO 9001 و ISO 14001، و نیز به منظور حصول اطمینان از تداوم اثربخشی ISO 50001:2011 در سازمان‌ها و کسب‌ و کارهای مختلف پس از گذشت ۵ سال، این استاندارد نیز در مرحله بازنگری قرار گرفت و ویرایش جدید آن در ماه آگوست سال ۲۰۱۸ میلادی به صورت رسمی منتشر شد.
تغییرات کلیدی در ویرایش جدید این استاندارد، شامل الف) تغییرات در واژگان و موارد ناشی از ساختار جدید استانداردهای سیستم مدیریت، ب) تغییرات مختص مدیریت انرژی و پ) سایر تغییرات اساسی و جدول تطابق بندهای هر دو نسخه استانداردی، در سه یادداشت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این یادداشت به بررسی تغییرات ناشی از HLS پرداخته شده است.

تغییرات در واژگان و تعاریف (بند ۳)
در مقایسه با ۲۸ اصطلاح موجود در نسخه ۲۰۱۱ استاندارد، ۴۱ اصطلاح در ویرایش جدید به کار برده می‌شود. از این مجموع، ۱۸ اصطلاح جدید به چشم می‌خورد که ۱۳ واژه از نسخه جدید HLS اقتباس شده و ۵ مورد از اصطلاحات تخصصی انرژی است. اصطلاحات تخصصی انرژی شامل موارد ذیل است:
energy performance improvement (بهبود عملکرد انرژی)، static factor (عامل ثابت)، relevant variable (متغیر مرتبط)، normalization (نرمالسازی) و energy performance indicator value (مقدار عددی شاخص عملکرد انرژی). این موارد در راستای افزایش شفافیت و ادراک متن استاندارد، اضافه شده است.

همچنین ۵ اصطلاح موجود در نسخه ۲۰۱۱ استاندارد، در نسخه جدید حذف شده است. این واژگان شامل موارد ذیل است:
energy services (خدمات انرژی)، correction (اصلاح)، preventive action (اقدام پیشگیرانه)، record (سابقه) و procedure (روش اجرایی).

۲- تغییرات ناشی از ساختار جدید HLS

1-2- بند جدید در خصوص درک سازمان و فضای آن (بند ۴-۱)
سازمان باید مسائل داخلی و خارجی مرتبط با اهداف و ماهیت وجودی آن، و نیز مواردی که توانایی سازمان در دستیابی به خروجی‌های مورد انتظار از سیستم مدیریت انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به بهبود عملکرد انرژی می‌انجامد، تعیین نماید. این موارد می‌تواند به عنوان سطح بالایی از شناخت و درک عوامل اثرگذار بر عملکرد انرژی و سیستم مدیریت انرژی سازمان، اعم از اثرات منفی یا مثبت، در نظر گرفته شود.

۲-۲- بند جدید به منظور تعیین سیستماتیک نیازها و انتظارات طرف‌های ذینفع (بند ۴-۲)
هدف از این بند، استفاده از اطلاعات سیستم به منظور شناسایی ذینفعان مرتبط با عملکرد انرژی و سیستم مدیریت انرژی، و نیز تعیین نیازها و انتظارات (الزامات) آن‌ها در سطح کلان است. مطابق با بخش تعاریف استاندارد، مقصود از طرف‌های ذینفع یا صاحبان منافع، فرد یا سازمانی است که می‌تواند بر اجزای سیستم مدیریت و عملکرد انرژی سازمان استقراردهنده، تأثیر گذارد، یا از آن تأثیر پذیرد یا خود را متأثر از یک تصمیم یا فعالیت مرتبط با اجزای این سیستم بداند.

۳-۲- تأکید بیشتر بر تعهد رهبری و مدیریت ارشد (بند ۵-۱)
این بخش شامل الزامات جدید در خصوص مشارکت فعالانه و اثبات نقش رهبری/ مدیریت بر اثربخشی سیستم مدیریت انرژی است. همچنین بر خلاف نسخه ۲۰۱۱ استاندارد، در ویرایش جدید از مفهوم گسترده‌تری برای مدیریت ارشد استفاده شده است و تعیین رهبری با دامنه کاربرد و مرز سیستم پیوند خورده است به طوری که چنانچه دامنه سیستم مدیریت انرژی تنها بخشی از یک سازمان را پوشش دهد، مدیریت ارشد به فرد یا افرادی اطلاق می‌شود که بخش مربوطه تحت کنترل و نظارت آن‌ها مدیریت می‌شود. شایان ذکر است که بند نماینده مدیریت نیز از این استاندارد حذف شده که در بخش مربوطه توضیح داده می‌شود.

۴-۲- مدیریت ریسک و فرصت (بند ۶-۱)
این بخش شامل تعیین و (در صورت لزوم) انجام اقدامات لازم به منظور شناسایی ریسک‌ها یا فرصت‌هایی است که می‌تواند بر قابلیت سیستم مدیریت انرژی در تحقق نتایج مورد انتظار آن (به صورت مثبت یا منفی) اثرگذار باشد.
توجه به این نکته ضروری است که ملاحظات ریسک و فرصت، بخشی از تصمیم‌گیری استراتژیک در هر سازمان است. با شناسایی ریسک‌ها و فرصت‌ها در مرحله طرح‌ریزی سیستم مدیریت انرژی، سازمان قادر به پیش‌بینی سناریوها و نتایج محتمل آن است به طوری که اثرات نامطلوب پیش از وقوع، قابل شناسایی و ردیابی خواهند بود. به طور مشابه، سازمان قادر به شناسایی و پیگیری ملاحظات یا شرایط مطلوب خواهد بود که می‌تواند مزایای بالقوه یا نتایج سودمند را در برگیرد. از این فرآیند می‌توان به عنوان مکمل بند ۶-۳ “بازنگری انرژی” در فرآیند طرح‌ریزی یاد کرد که شامل یک بررسی عملیاتی تفصیلی‌ در خصوص کنترل و بهبود عملکرد انرژی است.
فرآیند طرح‌ریزی انرژی در ویرایش جدید در شکل زیر نشان داده شده است. این فرآیند در ویرایش ۲۰۱۱ منحصر به بخش بازنگری انرژی در سطح فنی این نمودار بوده است.

نمودار ۱- فرآیند طرح‌ریزی انرژی مبتنی بر ویرایش ۲۰۱۸

۵-۲- صلاحیت (بند ۷-۲)

سازمان را به تعیین صلاحیت‌های لازم برای فرد یا افرادی که برای سازمان یا از طرف آن مشغول به فعالیت هستند و بر عملکرد انرژی و سیستم مدیریت انرژی اثرگذارند، ملزم می‌کند. همچنین نسخه جدید استاندارد، در صورت کاربرد بر انجام اقداماتی جهت دستیابی به مجموعه صلاحیت‌های لازم و ارزیابی میزان اثربخشی این اقدامات تأکید دارد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
• ارایه آموزش، مربی‌گری و یا انتصاب جدید برای نیروی کاری موجود
• استخدام و انعقاد قرارداد با افراد دارای صلاحیت در جذب نیروی کار جدید

۶-۲- الزامات تعمیم یافته در خصوص ارتباطات (بند ۷-۴)
• علاوه بر ارتباطات درون سازمانی، به ارتباطات برون سازمانی و الزام تعیین آن مرتبط با سیستم مدیریت انرژی اشاره دارد. این در حالی است که مطابق با نسخه ۲۰۱۱ استاندارد، سازمان می‌توانست تصمیماتی را مبنی بر نیاز به وجود یا عدم وجود ارتباطات خارجی متناسب با خط مشی انرژی، سیستم مدیریت انرژی و عملکرد انرژی خود اتخاذ نموده و آن را مستند نماید.
• این بند مشتمل بر تهیه دستورالعمل‌ها و الزامات تکمیلی در خصوص “مکانیک” ارتباطات، شامل تعیین موضوع، زمان و روش ارتباطات، مسئول ایجاد ارتباطات و مخاطبین است.
• اطلاعات مکاتبه و به اشتراک گذاشته شده باید با اطلاعات تولیدی در سیستم مدیریت انرژی سازگار باشد.

۷-۲- طرح‌ریزی و کنترل عملیاتی (بند ۸-۱)
برخی از الزامات اضافه شده شامل موارد زیر است:
• کنترل تغییرات و بررسی پیامدهای ناشی از تغییرات ناخواسته (از HLS)
• حصول اطمینان از کنترل کاربری‌های انرژی بارز که برون‌سپاری شده و فرآیندهای مرتبط با این کاربری‌ها
• به منظور حصول اطمینان از اینکه فرآیندها مطابق با طرح‌ریزی انجام شده است، اطلاعات مستند شده باید تا حد لازم نگهداری شود (از HLS).

8-2- پایش، اندازه‌گیری، تحلیل و ارزیابی عملکرد انرژی و سیستم مدیریت انرژی (بند ۹-۱)
الزامات اضافه شده شامل موارد زیر است:
• سازمان باید روش‌های پایش، اندازه‌گیری، تحلیل و ارزیابی را به همراه زمان انجام هر یک تعیین نماید.
• سازمان باید انحرافات بارز در عملکرد انرژی را بررسی و نسبت به آن‌ها واکنش دهد و اطلاعات مستند مرتبط با این بررسی‌ها و واکنش‌ها را نگهداری نماید.

۹-۲- بازنگری مدیریت (بند ۹-۳)
برخی موارد به ورودی‌ها و خروجی‌های بازنگری مدیریت اضافه شده است.

به منظور آگاهی از سایر تغییرات، یادداشت‌های بعدی را دنبال نمایید.